ในการขนส่งหรือส่งออก ปลาไปในที่ไกลๆ หรือไปต่างประเทศ มีแนวโน้มที่จะใช้สารจากธรรมชาติมากกว่าสารเคมี เพื่อให้ปลาสลบคงความสด(ยังมีชีวิตเมื่อถึงปลายทาง) รวมทั้งมีข้อตกลงใหม่ทางการค้าที่บังคับให้ใช้สารจากธรรมชาติ เนื่องจากคำนึงถึงความปลอดภัยของผู้บริโภคมากขึ้น ในส่วนของปลาสวยงามก็นิยมใช้นำมันกานพลูทำให้ปลาสงบ ลดความบอบช้ำของปลาเมื่อต้องส่งปลาสวยงามออกไปต่างประเทศ อีกทั้งน้ำมันกานพลูยังเป็นสารธรรมชาติ ไม่ตกค้างในตัวปลาและปลอดภัยสำหรับปลาสวยงามเมื่อใช้อย่างถูกวิธี นอกจากนี้น้ำมันกานพลูยังใช้ทำให้ปลาสวยงามสลบเพื่อการผ่าตัดปลาได้ด้วย
น้ำมันกานพลูเป็นน้ำมันหอมระเหยชนิดหนึ่งที่สกัดจาก ดอกตูมแห้งและใบของต้นกานพลู (Syzygium aromaticum) น้ำมันกานพลูมักจะถูกนำไปใช้ในอุตสาหกรรมน้ำหอม อาหาร ทำยาสลบปลาธรรมชาติ และผลิตภัณฑ์ที่เกี่ยวกับฟันและช่องปาก เช่น ยาสีฟัน น้ำยาบ้วนปากและยาชาที่ทันตแพทย์ใช้กัน
น้ำมันกานพลูมีส่วนประกอบหลักที่สำคัญคือ Eugenol ประมาณ 49-87%, β-caryohyllene ประมาณ 4-21%, Eugenyl acetate ประมาณ 0.5-21%
ปัจจุบันมีนักเพาะเลี้ยงปลาสวยงามจำนวนมาก นำน้ำมันกานพลูมาใช้เป็นยาสลบปลาก่อนการผ่าตัด หรือทำ ให้ปลาสงบลงก่อนการย้ายปลาหรือการขนส่งในระยะทางไกล ทดแทนสารเคมีที่เป็นยาสลบ เนื่องจากเป็นสารจากธรรมชาติและมีผลข้างเคียงต่อปลาน้อยมาก ปลาสามารถฟื้นตัวเร็วและอัตราการตายต่ำมาก หลังจากที่ฟื้นแล้ว ถ้าใช้อย่างถูกต้อง สารที่ทำให้ปลาสลบ ก็คือ Eugenol ที่มีอยู่ใน น้ำมันกานพลูนั่นเอง โดยทั่วไปน้ำมันกานพลูมี 2 ชนิด จะถูกสกัดมาจาก
- 1. ดอกตูมแห้งของกานพลู ซึ่งจะมี Eugenol ในสัดส่วน 40-80% โดยประมาณ
- 2. ใบกานพลู ซึ่งจะมี Eugenol ในสัดส่วน 60-90% โดยประมาณ
เราสามารถใช้น้ำมันกานพลูมาทำยาสลบปลาได้ทั้ง 2 ชนิด แต่สำหรับการทำยาสลบปลานั้น แนะนำให้ใช้ น้ำมันจากใบกานพลูเนื่องจากมีราคาถูกกว่าน้ำมันดอกกานพลู และมี Eugenol (สารออกฤทธิ์)ในปริมาณที่มากกว่าน้ำมันที่สกัดจากดอกตูมกานพลู
เราพออนุมานได้ว่าใน 1 มล. ของน้ำมันกานพลูบริสุทธิ์ จะมี Eugenol ประมาณ 1 กรัม การทำยาสลบปลามาใช้ เราจะต้องเจือจาง น้ำมันกานพลูลงก่อนให้ได้ความเข้มข้นประมาณ 100 มก./มิลลิลิตร. เป็น Stock solution ก่อนที่จะนำไปใช้งานต่อไป แต่เนื่องจากน้ำมันกานพลูไม่ละลายน้ำ จึงต้องใช้แอลกอฮอล์เป็นตัวทำละลาย เราสามารถใช้ น้ำมันกานพลู : 95% ethyl alcohol ในสัดส่วน 1:9 ก็จะได้น้ำยาสลบปลา (Stock solution) ความเข้มข้นประมาณ 100 มก/มิลลิลิตร
อัตรา ส่วนความเข้มข้นของยาสลบในการแช่ปลา ควรอยู่ระหว่างตั้งแต่ 40 มก./ลิตร จนถึง 120 มก./ลิตร ควรเริ่มใช้ในขั้นต่ำ (40มก./ลิตร)ก่อน แล้วค่อยๆหยดเพิ่มลงไปช้าๆ จนเห็นว่าปลาเริ่มเคลื่อนไหวช้าลงและหยุดเคลื่อนไหว ทั้งนี้ขึ้นกับชนิดของปลา น้ำหนักปลาด้วย
ข้อควรระวัง คือ
-ควรนำปลาพักในน้ำสะอาดและงดให้อาหารปลา 24 ชม.ก่อนการสลบปลา
-น้ำพักปลา น้ำที่ใช้ผสมยาสลบ และน้ำที่จะนำปลามาทำให้ฟื้นจากสลบ ควรเป็นน้ำคุณภาพดีมาจากแหล่งเดียวกัน อุณหภูมิใกล้เคียงกัน
-ระหว่างการสลบปลาควรเปิดเครื่องเพิ่มอ๊อกซิเจนอย่างพอเพียง
-การแช่ปลาที่สลบแล้วในน้ำที่ผสมยาสลบนานเกินไปอาจทำให้ปลาตายได้
-ควรปรึกษาผู้รู้หรือผู้ที่เชี่ยวชาญก่อนทำการสลบปลา
-ถ้าไม่สามารถหาเอทธิลแอลกอฮอล์สามารถใช้ Vodka แทนได้ แต่จะมีราคาสูง
-น้ำยาสลบปลา (Stock solution) สามารถเก็บไว้ได้นานประมาณ 6 -12 เดือน แต่ควรเก็บในขวดแก้วสีทึบหรือในที่มืด ห่างจากความร้อนแสงแดดและ เด็ก
ขอบคุณข้อมูลจาก
-Anesthesia,Analgesia,and Surgery for Pet Fish; Gregory A.Lewbart; North Carolina State University College of Veterinary Medicine.
-Martin Municipal water District Vegetation Management Plan
